Sigaar uit geen enkele doos

Het kabinet heeft met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)
afgesproken dat de gemeenten weer zelf baas worden over de OZB
tarieven. Dat heeft in rechts Nederland al tot felle reakties geleid -
de VVD vreest dat de gemeenten de nieuwe ozb-regeling ruim gaan
interpreteren, de PVV vindt het... (tromgeroffel)... schandelijk! Ik
vind het op zich een goede stap van het kabinet, maar de VNG moet er
nog wel voor gaan zorgen dat de VVD niet gelijk gaat krijgen.

Eerst maar eens waarom het een stap in de goede richting is. De afgelopen jaren hebben gemeenten steeds minder de mogelijkheid gekregen om zelf belasting te heffen. Dat klinkt natuurlijk niet slecht, maar de gemeentetaken moeten wel uitgevoerd worden. Iedere gemeente krijgt daarom elk jaar een fors bedrag van de rijksoverheid. En dat forse bedrag wordt grotendeels opgebracht door de landelijke belastingen, dus uiteindelijk komt het uit diezelfde portemonnee van u en mij.
De verdeling van die grote geldpot over alle honderden gemeenten is een vrij ondoorzichtig gedoe. Deel van die pot bestaat uit min of meer vaste bedragen voor speciale taken (zoals de WMO), maar een groot deel wordt ook berekend met allerlei formules op basis van inwonersaantallen en andere getallen. Het bedrag dat Lelystad ontvangt is daarnaast ook weer afhankelijk van de getallen van andere gemeenten.

Dat is allemaal een technisch verhaal, dus laat me het even samenvatten: u betaalt (linksom of rechtsom) toch wel voor uw gemeente, maar de geldverdeling via het rijk is ondoorzichtig en vrij onvoorspelbaar.

Daarom is het in principe een goed idee om de gemeentelijke kosten te betalen uit de opbrengsten van gemeentelijke belastingen. Dan weet u namelijk voor iedere euro die u aan belasting betaalt wie u kunt aanspreken op de besteding van die euro. En, laten we eerlijk zijn, er zijn veel verschillen tussen gemeenten. Lelystad heeft met heel andere problematiek te maken dan Amsterdam, Wassenaar of Achtkarspelen - waarom zouden we dan willen dat al die gemeenten op dezelfde manier gefinancierd worden?
Maar als de gemeenten meer eigen belasting gaan heffen, dan moet daar meteen tegenover staan dat de rijksoverheid minder belasting gaat heffen. Anders worden de totale belastingen voor u en mij alleen maar hoger en dat willen we natuurlijk voorkomen.

En daar zit nou precies het grote risico van de gemaakte afspraak. Er is afgesproken dat de gemeenten terughoudend zullen zijn met verhogen van de OZB. En als de OZB nou gemiddeld toch te hard stijgt, dan gaat het kabinet minder geld verdelen via het gemeentefonds (de eerder genoemde grote geldpot). Met andere woorden: dan krijgen alle gemeenten minder geld van de rijksoverheid.

Stel nou eens voor dat gemeente A de OZB helemaal niet laat stijgen, maar dat andere gemeenten zich 'misdragen' en de OZB flink opschroeven. Dan deelt gemeente A daarna mee in de strafkorting van het rijk en heeft het ineens een gat in de gemeentebegroting. Dat wil gemeente A natuurlijk voorkomen, dus als voorzorg zal die gemeente dan misschien ook de OZB maar vast verhogen. Immers dan kan die gemeente een eventuele strafkorting opvangen.

Dit is het traditionele dilemma van de sociale psychologie: we hebben er als groep belang bij om de lasten niet de pan uit te laten rijzen, maar tegelijk weet iedere individuele gemeente dat ze zelf niet direkt zal worden aangesproken op het laten stijgen van die lasten. Dan krijgt kortetermijn denken al gauw de overhand. En dat kortetermijn denken kunnen wij in Lelystad natuurlijk heldhaftig nalaten, maar ik durf niet in te staan voor alle andere 442 gemeenten.

Daarom is het nu aan de VNG om goede onderlinge afspraken te maken zodat de gemeenten die zich netjes gedragen niet de dupe worden van de gemeenten die dat niet doen. Anders krijgt de VVD misschien alsnog gelijk, en dat wil niemand. Zelfs de VVD niet.

Emiel van der Herberg